De koopkracht van een grote groep gezinnen is er de voorbije jaren op achteruit gegaan. Dat is de conclusie van een grootschalige studie door Ugent-economen Gert Peersman, Koen Schoors en Milan van den Heuvel. Het belang van hogere minimumlonen en vrije loononderhandelingen wordt hiermee nogmaals geïllustreerd.
Wat staat er in de studie?
Op basis van de banktransactiegegevens van 900.000 gezinnen werd de evolutie van de koopkracht tijdens de Vivaldi-regeerperiode (oktober 2020 – maart 2024) geanalyseerd. Er werd een onderscheid gemaakt tussen verschillende inkomensgroepen en er werd ook rekening gehouden met de werkelijk betaalde energiefacturen.
Uit het onderzoek kwamen volgende vaststellingen:
- De koopkracht is over de gehele periode gemiddeld met 1,4% gestegen. Ze steeg gemiddeld met 3,2% in de periode 2021-2022. Maar sinds 2023 daalde de koopkracht met 1,8%. Dat komt omdat lonen en uitkeringen werden geïndexeerd op basis van een consumptieprijsindex die in 2021 en 2022 werd overschat. Vanaf begin 2023 gebeurde het tegenovergestelde door een onderschatting van de inflatie.
- Achter deze ‘gemiddelde cijfers’ gaan echter grote verschillen schuil. De 20% rijkste huishoudens zagen hun koopkracht stijgen met 4,5% (ondanks de energiecrisis). De 40% laagste inkomens kreeg te maken met een koopkrachtdaling. De 20% huishoudens met de laagste inkomens zagen hun koopkracht in totaal met 2,7% afnemen.
Bron: Gentse Economische Inzichten – De Heilige Graal: de koopkracht van 900.000 Belgische gezinnen tijdens de Vivaldi-regeerperiode
Wat zijn de oorzaken?
De Ugent-onderzoekers zien drie verklaringen voor de koopkrachtdaling bij de groep met de laagste inkomens.
- Het indexeren van lonen en uitkeringen op basis van een vertekend algemeen inflatiecijfer (dat heeft de grootste impact). Hier speelt vooral het feit dat de energieprijzen die gebruikt worden voor de indexberekening niet goed overeenstemmen met de werkelijke energiekosten. Dit zorgt ervoor dat de koopkracht stijgt wanneer de energie-inflatie overschat wordt, terwijl ze daalt wanneer ze onderschat wordt. Het gevolg zijn fluctuaties in de koopkracht, zeker in tijden van energiecrisis.
- Door de sociale energietarieven en andere energie-gerelateerde steunmaatregelen, was de inflatie voor deze inkomensgroep in 2022 lager dan gemiddeld. Vanaf 2023 worden zij echter geconfronteerd met een hoger dan gemiddelde inflatie omdat de sociale tarieven tot op vandaag zijn blijven stijgen, terwijl de energiefacturen van andere inkomensgroepen aan het dalen zijn.
- Sinds begin 2024 is er een daling van het inkomen in de lagere inkomensgroepen. Dat toont aan dat de verslechterde economische situatie (meer herstructureringen, meer tijdelijke werkloosheid, stijgende jeugdwerkloosheid, …) vooral deze groepen treft.
Wat zijn de conclusies?
Het onderzoek van de Universiteit Gent toont aan dat de koopkracht de voorbije jaren weliswaar gemiddeld is gestegen, maar dat er grote verschillen zijn tussen mensen met hoge(re) lonen en mensen met lage(re) lonen. De 40% armste huishoudens (Q1 en Q2 in de grafiek) hebben de voorbije jaren aan koopkracht ingeboet, terwijl de 60% rijkste huishoudens (Q3, Q4 en Q5 in de grafiek) hun koopkracht zagen stijgen. Het verschil is nog meer uitgesproken wanneer we kijken naar de 20% huishoudens met de laagste inkomens (koopkrachtdaling van 2,7%) en de 20% huishoudens met de hoogste inkomens (koopkrachtstijging van 4,5%).
Het is dit koopkrachtverlies bij een grote groep mensen in de samenleving die – aldus de onderzoekers – ‘een belangrijke factor kan zijn van het groeiende antipolitieke sentiment en succes van radicale partijen’. Een deel van het probleem kan volgens de studie opgelost worden door de consumptieprijsindex op een meer correcte manier te berekenen (op basis van de werkelijk betaalde energieprijzen i.p.v. de geafficheerde tarieven voor nieuwe contracten). Maar voor ons – ABVV-Metaal en BTB – is de belangrijkste conclusie de volgende: de lonen moeten opnieuw kunnen stijgen bovenop de index. Vrije loononderhandelingen (en een aanpassing van de strenge loonnormwet) blijven dus een absolute prioriteit. Daarnaast moeten de minimumlonen verder verhoogd worden. Het is simpelweg niet te rechtvaardigen dat de meest kwetsbaren in onze samenleving hun koopkracht zien dalen, terwijl de koopkracht van de sterkste schouders er wél op vooruitgaat.
